Ooit mocht ik getuige zijn van een inval in een illegaal casino. Politie en justitie gingen samen met gemeentelijke handhavers en brandweer naar binnen. Het casino in Loosdrecht was een populaire plek voor de lokale onderwereld. De Amsterdamse en Utrechtse penoze kwam er zwart geld witwassen. Dat de heren zich niet alleen aan de roulettetafel vermaakten, bleek toen we op de bovenverdieping kleine kamertjes aantroffen, louter voorzien van satijngedekte bedden. De vrouwelijke croupiers, allen jong, hoogblond en voorzien van diepe decolletés, hadden blijkbaar een bijverdienste. Het ‘rien ne va plus’ moest niet letterlijk genomen worden.
Een van de overtredingen was het niet voldoen aan de vereisten van drank- en horecawet, een andere die van het bestemmingsplan. Het pand kende de functie agrarische bestemming en liet zeker geen gokken en schenken toe, laat staan de overige, zij het niet ‘in flagrante delicto’ geconstateerde- activiteiten. De uitbater weersprak mijn constatering. Hij liet me vol trots een ingelijste vergunning zien, waarin hem in een grijs verleden door het gemeentebestuur ontheffing was verleend van het bestemmingsplan én toestemming gegeven om drank te schenken. Het was een prachtig document, iets vergeeld, met het gemeentewapen en de handtekeningen van de voormalige, en reeds lang gepensioneerde, burgemeester en secretaris. Het leek me onwaarschijnlijk dat zo’n vergunning ooit verleend was. In het archief van de gemeente was geen kopie van de vergunning te vinden. Maar de handtekeningen leken echt, net als het datumstempel. Wat was waar?
Dit is niet zo heel lang geleden. De papieren vergunning was het ‘echte’ document. De gemeente had normaal gesproken een kopie daarvan in haar archief. Als iemand dat wilde zien, moest een verzoek worden ingediend bij de afdeling DIV en als je mazzel had, dan wisten ze het ook nog te vinden. Inmiddels is het anders. Het origineel is een gedigitaliseerd document en de burger krijgt een papieren kopie. Maar ook dat is half werk. Echt digitaal is iets anders dan een gescand pdf-je. Want, wat is een vergunning anders dan een statusverandering in een database? De vergunning is niets meer dan een bevestiging dat een veld in een database gewijzigd is: van ‘geen horeca’, naar ‘lichte horeca’.
Eigenlijk is alles wat de overheid van ons vindt niet meer dan een status in een veld van een hele grote database. Bij de RDW krijgen we de status ‘rijbewijs A’ of ‘B’ of ‘E’, niets, of geschorst. Het GBA heeft velden voor woonplaats en huwelijkse staat en honderd andere zaken die de overheid blijkbaar van ons weten wil. En dat is allemaal gekoppeld aan het BSN.
Maar, zelfs nu de infrastructuur helemaal ingericht is, van basisregistraties tot BSN tot DigId, werken we nog steeds volgens papieren processen. Een voorbeeld: Wie een paspoort wil verlengen, moet om te beginnen pasfoto’s laten maken. De fotograaf pakt zijn digitale camera en schiet een set digitale foto’s. Je kiest de mooiste en die drukt hij af op glanzend fotopapier. Honderd meter verderop scant de ambtenaar Burgerzaken die afdruk en stuurt de scan naar Binnenlandse zaken. De ambtenaar overhoort je, of je werkelijk bent wie in de database van het GBA omschreven is, en dan gaat het verzoek voor een nieuwe pas naar BZK. Een week later komt het paspoort binnen, met daarop afgedrukt een print van de scan van de print van de digitale foto van de fotograaf.
Waarom al dat scannen en printen? Waarom stuurt de fotograaf de foto niet via een beveiligde lijn naar BZK? Waarom zit die foto niet gewoon in mijn dossier op mijnoverheid.nl, zodat hij voor al mijn documenten bruikbaar is? Waarom heb ik geen volledig dossier op mijnoverheid.nl en waarom kan ik dat niet zelf bijhouden? Waarom moet ik nog naar het gemeenteloket om een wijziging door te geven of voor verlenging van paspoort of rijbewijs? Waarom zijn er eigenlijk nog paspoorten en rijbewijzen, als ze niet meer dan uittreksels uit een centrale database zijn? Waarom volstaat het niet om via een appje in te loggen en de status in te zien?
Laten we dit appje voor het gemak het iD noemen. Laat me de werking uitleggen met een praktijkvoorbeeld: De politie constateert dat ik te hard rijd (hypothetisch natuurlijk). Voor ze mij om identificatie vragen, hebben ze allang op hun eigen schermpje gezien dat het kenteken klopt, dat de verzekering betaald is, net als mijn belastingen en dat er geen boetes open staan. Ze weten al wie de eigenaar is, voor ze mij om rijbewijs en kenteken vragen. Maar ik ben de kwaadste niet. Dus pak ik mijn telefoon en open mijn iD. Op de app selecteer ik ‘rijbewijs’ en ‘kenteken’. De app maakt verbinding met de database achter mijnoverheid.nl. Die vraagt om mijn toegangssleutel. Ik voer mijn DigId in. Op mijn scherm komt real-time informatie over de status van rijbevoegdheid en voertuig, behorend bij mijn BSN. Voor de goede orde wordt op het scherm ook een foto getoond, die eerder door een daartoe erkende fotograaf naar mijnoverheid.nl was geupload.
Het iD is niets anders dan een Apple Wallet voor overheidsdocumenten. Daarin kunnen paspoort en rijbewijs getoond worden, kenteken en verzekering, vergunning en geboorteakte en alle ‘documenten’ die nu door verschillende overheidsorganen op verschillende wijze afgegeven worden. Dit is geen science fiction. Het kan al. De infrastructuur is aangelegd. Maar we doen het niet. Liever verspillen we tijd en moeite aan het in stand houden van archaïsche processen.
Toch is het onontkoombaar dat we daar afscheid van nemen. De afdeling Burgerzaken zal verdwijnen, als zoveel andere bureaucratie. Net zoals het onontkoombaar is dat in die Wallet al onze andere passen terecht komen, van ANWB tot zorgpas, van OV-chipknip tot airmiles en sportpas. Al die leuke creditcard formaat pasjes zullen verdwijnen, net als de ingelijste vergunningen verdwenen zijn.
De vergunning van het illegale casino bleek overigens rechtsgeldig, omdat we het tegendeel niet konden bewijzen. Wel werd het speelhuis gesloten en de dames moesten hun vak elders gaan beoefenen, maar de horecavergunning bleef staan, omdat niemand kon achterhalen of deze werkelijk afgegeven was, of een slimme vervalsing.